مزاج شناسي؛ علمي بسيار وسيع است که کاربردهاي زيادي براي تشخيص بيماري ها و درمان آن ها دارد. از گذشته هاي دور در طب سنتي ما طبيب ها از طريق مزاج افراد بيماري ها را تشخيص مي دادند. کتاب هاي بسيار، روايات و احاديث فراواني در اين باره داريم که چه چيز رادر چه زمان و فصلي بخوريم.

واقعيت اين است که مزاج تمامي جنبه هاي زندگي ما را تحت تاثير قرار مي دهد. نوع غذايي که ما مي خوريم مي تواند تاثيرات بسيار مهمي بر اعضاي بدن ما بگذارد.

يکي از چيزهايي که در مزاج شناسي اهميت دارد. اين است که چه غذايي را در فصل هاي مختلف بخوريم. اين روزها داريم به فصل پاييز نزديک مي شويم فصلي که مزاج سرد و خشک دارد و طب سنتي خوردن خوراکي هايي در اين فصل را پيشنهاد مي دهد و خوردن بعضي خوراکي ها را توصيه نمي کند. با دکتر جزايري به بهانه رسيدن فصل پاييز و تغذيه مناسب در اين فصل گفت و گو کرده ايم.

چهار مزاج اصلي
همان طور که مي دانيد چهار مزاج داريم؛ بلغم، سودا، صفرا، دم. بسياري از افرادنمي دانند که مزاج آن ها کدام يک از اين چهار مزاج است. از دکتر جزايري در مورد اين که هر مزاجي چه خصوصياتي دارد سوال کرديم و او توضيح داد: به صورت خلاصه اگر بخواهيم بگوييم اين است، افرادي که مزاج سردي دارند افرادي هستند که حرکاتشان شل است و به سرعت حرکت نمي کنند و قدرت تصميم گيريشان قدري پايين است، درواقع اين افراد سرعت عملکردشان پايين است.

او يک مثال مي زند تا حرف هايش روشن تر شود و مي گويد: معمولا باعث خيلي از تصادف ها افراد سرد هستند، زيرا اين افراد قدرت تصميم گيريشان پايين است تا چشم ببيند و به مغز فرمان دهد که اين حادثه در حال رخ دادن است و مغز به دست و پا فرمان دهد که بايد ترمز کنيد، اين فرآيند با سرعت زيادي انجام نميشود. البته او در ادامه حرف هايش تاکيد مي کند که اين موضوع که همه افراد سرد مزاج باعث تصادف هستند يک امر مطلق و صد در صد نيست.

او اما درباره افرادي صفراوي توضيح مي دهد: اين افراد مزاج خشک و گرم دارند، تند صحبت مي کنند، زود عصباني مي شوند تند راه مي روند و فعاليت مي کنند. افرادي که معمولا چاق هستند رطوبتي هستند و افرادي که لاغرند مزاج خشکي دارند. البته اين چيزها صد در صد نيست.

او درباره مزاج شناسي توضيح مي دهد: ما در کل عالم هستي يک مزاج شناسي داريم؛ يعني هر موجودي که در عالم هستي هست از پايين ترين موجود که جماد است تا بالاترين موجود که انسان است مزاج دارد. فصل ها هم از اين موضوع مستثنا نيستند؛ ما چهار فصل داريم که هرکدام از اين فصول مزاج خاص خود را دارند. فصل بهار مزاجش گرم و تر است. مزاج تابستان گرم و خشک است و مزاج پاييز سرد و خشک. مزاج زمستان هم سرد و تر است. حالا که نزديک به فصل پاييز هستيم مي خواهيم در مورد مزاج پاييز حرف بزنيم.

پاييز سرد و خشک
درباره اين که در فصل هاي مختلف چه چيز را بايد خورد و يا نخورد احاديث فراواني وجود دارد. دکتر جزايري با اشاره به حديثي از حضرت علي (ع) در اين باره مي گويد: حضرت علي (ع) فرموده اند: «در آغاز فصل سرما (پاييز) خود را از سرما نگه داريد و در آخرش (فصل بهار) خود را به آن بسپاريد. زيرا سرما با تن ها همان مي کند که با شاخه هاي درخت: در آغاز مي سوزاند و در پايان، به برگ و بار مي نشاند.»

اين موضوع به اين معنا است که در پاييز تن خود را بپوشايند زيرا باد با درخت ها همان کاري را مي کند که با بدن شما مي کند؛ يعني پاييز بدن را زرد و پژمرده مي کند بنابراين در فصل پاييز حتما بايد غذاهاي گرم و تر استفاده کنيد و از غذاهاي سرد و خشک بپرهيزيد.

به گفته او غذاهايي که در فصل پاييز بايد بخوريد بايد با توجه به مزاج باشد، افراد مزاج گرم و خشک نبايد غذاهاي گرم و خشک بخورند. آن ها بايد ميوه هايي مثل سيب، موز، بالنگ، کشمش، يا ريشه هايي مانند ترب، زردک، سيب زميني، هويج و شلغم مصرف کنند. از حبوبات مي توانند لوبيا مصرف کنند، از گوشت ها هم گوشت بره و بوقلمون استفاده کنند. اگر اين عملکردها را به کار ببرند بيماري ها در آن کم مي شود.

دکتر جزايري همچنين به بيماري هايي که در اين فصل زياد مي شود هم اشاره دارد و توضيح مي دهد: بيماري ها در اين فصل زياد است. چون ما فصل سرد و خشک داريم خشکي ها بر بدن عارض مي شود. افرادي که اين گونه هستند، معمولا آدم هاي وسواسي هستند و در فصل پاييز افسردگي شان زياد و گوشيه گيريشان بيشتر مي شود. کم خوني و ورم لوزه ها در اين فصل زيادتر است. افرادي که مشکلات سياتيکي دارند در فصل پاييز مشکل شان بيشتر مي شود و همين طور در اين افراد انگل هاي گوارشي افزايش مي يابد و ترک هاي بدن هم زياد مي شود.

توصيه او براي اين دسته افراد اين است که در اين فصل غذاهايي بخوريند که ملين باشد تا شکمشان کار کند. خاکشير با آب داغ براي افرادي که صراوي و سودايي هستند توصيه مي شود چون اين افراد مزاجشان خشک است بايد در برنامه شان مصرف غذاهاي ملين را در نظر بگيرند. حديث داريم که حتما ميوه را به فصل بخوريد.

ميوه فصل پاييز، انار است. دين ما در مورد اين ميوه احاديث زيادي دارد. يکي از آن ها اين است که انار شيطان وسواس را از انسان دور مي کند. حتما افرادي که وسواس هستند و مزاج سرد و خشک دارند از مصرف انار غفلت نکنند.

ابتداي پايي فصل مدرسه رفتن به ها هم هست. دکتر جزايري نکاتي را هم در اين مورد مي گويد: در فصل پاييز والدين بايد سعي کنند که حتما از غذاي سرد صبح ها پرهيز کنند. مثلا صبح ها آب پرتقال يا خيار و ماست به بچه ها ندهند. برخي عادت دارند که صبح ماست چيکده بخورند، بهتر است که اين عادت را در پاييز فراموش کنيم. والدين وقتي مي خواهند بچه ها را به مدرسه بفرستند با ارده شيره يا شيره خرما آن ها را راهي کنند تا مغزشان سرد نشود و بتوانند مطالب مدرسه را بگيرند. حتما با يک بالاپوش گرم آن ها را بيرون بفرستند.

ممکن است اوايل پاييز هنوز گرماي تابستان باشد ولي والدين سعي کنند يک پيراهن قدري ضخيم تر به بچه ها بپوشانند که باد صبح پاييز به بدنشان نخورد. حتما مويز و کندر به بچه ها بدهند. کندر و مويز حافظه را زياد مي کند و باعث مي شود که گيرايي بچه ها براي درس زياد شود.

او همچنين توصيه هايي براي خواب بچه ها در اين فصل دارد: در اين فصل خواب بچه ها کافي باشد؛ نه کم باشد نه زياد. زيرا خواب زياد، به ها را در اين فصل کسل مي کند و اگر خواب کم باشد روي کارکرد مغزشان اثر مي گذارد. همچنين در اين فصل مي توايند ورزش هاي زيادي انجام دهيد.

دکتر جزايري با اشاره به رساله ذهبيه امام رضا (ع) و توصيه هاي ايشان براي فصل پاييز ادامه مي دهد: امام رضا (ع) در رساله ذهبيه مرقوم فرموده اند «در فصل پاييز از فصد و نوشيدن داروها بايد پرهيز کرد.» درواقع با استناد به حرف ايشان، در فصل پاييز بهتر است داروهايي که نوشيدني است کمتر مصرف شود. همچنين خوردن گوشت پرچرب، ديزي و آبگوشت در اين فصل مناسب است. چرا که فصل تابستان گرماي زياي داشته و باعث آب شدن چربي هاي بدن شده است. بنابراين بايد بدن مقداري چربي بگيرد که خود را براي زمستان آماده کند. همچنين ايشان تاکيد دارند که انار ملس ميوه فصل است و خوردنش بعد از غذا بسيار عالي است. به خصوص افرادي که نقرس، چربي خون، فشار خون دارند لازم است انار بخورند.

او با اشاره به تجربه شخصي اش از مصرف انار که به يکي از بيمارانش توصيه کرده بود توضيح مي دهد: ما موردي داشتيم که خانمي وسواس داشتند به او توصيه کرديم چهل روز انار مصرف کنند بعد ديديم که وسواسشان خوب شد.

مزاج گرم و خشک
لاغر اندام، زنگ چهره زرد، سفيدي چشم به زردي.

اصلا تحمل گرما را ندارند. پوستشان خشک و عطش زياد دارند. تمايل به خوردن ترشي دارند.

مفيد: انار، شاتوت، زرشک، تمشک، زردآلو، هلو، سيب، گلابي و خيار، هويج، کاهو، کدو، اسفناج.

مضر: سير، پياز، ادويه هاي تند، گوشت قرمز، موز، خربزه، آناناس، انجير، غذاهاي سرخ کرده، گردو، پسته، فندق و نارگيل.

خصوصيات رواني: زود عصباني شده و زود آرام مي شوند. پرجنب و جوش و پرحرف هستند.

مزاج گرم و تر (دموي)
افراد با مزاج گرم و تر داراي حجم خون بالايي هستند، اشتهاي زياد، نبض قوي و خواب خوبي دارند. اين افراد تحمل گرماي زياد و سرماي زياد ندارند. هم به شيريني و هم به ترشي علاقه دارند.

مفيد: خاکشير، تخم ريحان، سوپ يا آش جو، نان جو، برگ زردآلو، هلو و انجير.

مضر: آب يخ، نوشابه، تخم مرغ، بادمجان، ترشي، سرکه، سير و چاي

خصوصيات رواني: شجاع و جسور، پيشرو و رهبر و به طور معمول انسان هاي آرامي هستند.

مزاج سرد و تر (بلغم)
اغلب چاق و پرچربي هستند. پوست سفيد و موهاي کم پشت دارند. تشنه نمي شوند و دهان مرطوبي دارند. خواب زيادي دارند. تمايل به مصرف گرمي ها مثل شيريني و ادويه دارند.

مفيد: خرماي خشک، انبه، سيب، به، توت، انجير، انگور، کشمش، هويج، کرفس، زنجبيل، دارچين و زيره.

مضر: مصرف کاهو، هندوانه، گرمک، کدو خورشتي، مرکبات و کيوي، هلو، زردآلو، شليل، قارچ، ذغال اخته، آش، سوپ ماهي، کله پاچه.

خصوصيات رواني: اين افراد کم انرزي و کند هستند. معمولا صبور و آرام هستند.

مزاج سرد و خشک (سودا)
اغلب سفيد پوست، ضعيف و کمبود انرژي در آن ها شايع است، در هواي سرد به راحتي گرم نمي شوند، ميل زيادي به خواب دارند.

مفيد: گوشت گوسفند، خروس و شتر، نمک دريا، نبات سفيد، نعنا و روغن کنجد، کلم، جوانه گندم، ماش، پسته، بادام، گردو، چاي دارچين.

مضر: گوشت گوساله، ماهي، دس، گشنيز، لوبيا، بادمجان و سبزيجاتي مثل خيار، کاهو، گوجه فرنگي و ميوه هايي مثل موز و کيوي.

خصوصيات رواني: افرادي دقيق، منظم، دورانديش و محاسبه گر، خونسرد و درون گرا.

توصيه طب سنتي
در پاييز آب کمتري بنوشيد و اگر خواستيد آب بخوريد حتما بگذاريد آب با دماي محيط عادت کند و بعد آن را بنوشيد. در اين فصل آب سرد نخوريد.

اگر خواستيد گوشت بخوريد حتما با ادويه هاي گرم ميل کنيد؛ زيرا گوشت مزاج سرد دارد.

زياد ورزش کنيد.

در اين فصل باد صبا از شرق مي آيد بنابراين بايد خود را بپوشانيد.

به اندازه بخوابيد. افرادي که در اين فصل خواب زيادي بايد داشته باشند سردمزاجند بنابراين بايد در اين فصل خوابشان را زياد کنند.