در ايران باستان براي دي ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهاي اول، هشتم، پانزدهم و بيست و سوم اين ماه بود. اما امروزه ايرانيان تنها نخستين روز دي ماه، يعني طولاني ترين شب اول زمستان را که آخرين شب پاييز، پايان قوس و آغاز جدي است- جشن مي‌گيرند.
پيشينيان بر اين باور بودند که در اين شب فرشته بدي‌ها (اهريمن) با فرشته خوبي‌ها (امشاسپندان) به جنگ مي‌پردازد و در اين نبرد طولاني فرشته خوبي‌ها اهريمن را شکست مي‌دهد و صبح، پس از زاده شدن دوباره خورشيد (پيروزي روشنايي بر تاريکي) آغاز مي‌شود.
اما شب يلدا فقط دور هم‌نشيني و مرور خاطره‌ها نيست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذيه‌اي خاص خود نيز است.انتخاب مواد غذايي خاصي از بين ساير مواد غذايي و تأکيد برقرار دادن اين مواد غذايي بر سر سفره شب يلدا نه تنها يک رسم، بلکه نکات تغذيه اي خاصي را دنبال مي‌کند که در اينجا به اين نکات مي‌پردازيم:

هندوانه؛

يکي از ارکان سفره شب يلدا، ميوه هندوانه است که هميشه به شيوه‌هاي جذابي تزيين مي‌شود، اما چرا هندوانه؟
هندوانه يادآور گرماي تابستان و حرارت است. باور بر اين است، اگر مقداري هندوانه در شب يلدا بخوريد در سراسر زمستان طولاني، سرما و بيماري بر شما غلبه نخواهد کرد و اين باور، با خواص هندوانه که سرشار از ويتامين هاي A و B و C مي‌باشد مطابقت دارد.
ارزش تغذيه‌اي هندوانه: 90 درصد بافت هندوانه از آب تشکيل شده است، در نتيجه براي رفع عطش بسيار مفيد است. به علت فراواني آب در اين محصول، براي جلوگيري و دفع سنگ کليه، خوردن آن بسيار توصيه شده است. هندوانه منبع غني از بتاکاروتن و ليکوپن است که اين مواد از آنتي‌اکسيدان‌هاي طبيعي هستند و همانطور که اثبات شده است آنتي اکسيدانها ترکيباتي هستند که از بروز سرطان‌ها در انسان جلوگيري مي‌کنند، پس اين باور که با خوردن هندوانه بيماري کمتر به سراغ ما مي آيد در وجود اين آنتي‌اکسيدانها نهفته است.
هندوانه از بروز آسيب‌هاي پوستي در اثر نور جلوگيري مي‌کند. موجب دفع بيشتر و سريع مواد زايد از بدن مي‌شود و به شادابي و طراوت پوست مي‌انجامد. درصد کمي قند دارد و ميزان کالري آن بسيار پايين است، اما نکته مهم در اين جاست که هميشه هندوانه را به عنوان ميان وعده مصرف کنيد، نه به همراه غذا زيرا در هضم و جذب اختلال ايجاد مي‌کند.

انار؛

اين ميوه در سفره شب يلدا نماد شادي و زايش است. انار ميوه‌اي است که از قديم از آن به عنوان ميوه‌اي خون ساز ياد مي‌شد. به افرادي که رنگي مهتابي و از نظر جثه رنجور بودند، توصيه مي‌شد که آب انار بنوشند.
امروزه اثبات شده انار سرشار از ويتامين ث است که سبب تقويت سيستم ايمني بدن و تصفيه کننده خون و سرشار از آهن است، در نتيجه موجب افزايش انرژي و خون سازي در بدن فرد مي‌شود و تصفيه خون مانند زندگي يا زايش دوباره انسان است، به همين علت انار را نماد زايش و شادي مي‌دانند.

آجيل؛

آجيل شب يلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در بعضي مناطق کشور از ميوه هاي خشک نيز به عنوان آجيل شب يلدا استفاده مي‌شود. آجيل به عنوان سالم‌ترين تنقلات شناخته شده و داراي فيبر بالاست که در درمان يبوست، چاقي، انواع سرطان‌ها از جمله سرطان معده و روده بسيار مؤثر است.
آجيل داراي انواع ويتامين‌هاي گروه E و B، روي، کلسيم، فسفر و پتاسيم، منيزيم، ويتامين A و پروتئين است که وجود اين مواد در بدن موجب افزايش تراکم استخوان و جلوگيري از ريزش مو و چين و چروک پوست، درمان افسردگي، افزايش قدرت بينايي و رفع خستگي و گرفتگي عضلات مي‌شود.
اما بايد توجه کرد با اينکه چربي موجود در آجيل از نوع مضر نيست، اما داراي کالري بالايي است و براي جلوگيري از افزايش وزن در خوردن آن بايد اعتدال رعايت شود.

در آخر، بيان اين نکته نيز بسيار مهم است که دور هم بودن در شب يلدا و انجام صله رحم، موجب افزايش صميميت و محبت در نزد اعضاي خانواده، رفع کدورتها و در نتيجه ايجاد يک حس و حال مثبت در مغز و روح انسان مي‌شود، پس شب يلدا تنها طولاني‌ترين شب سال نخواهد بود بلکه مي‌توان از آن به عنوان يک شب با خواص روحي و تغذيه‌اي فراوان نام ببريم.